بررسیهاى موضوعى و روایى در المیزان 

تفسیر موضوعى قرآن کریم، هرچند به عنوان یک پدیده پژوهشى قرن چهاردهم شهرت یافته است، ولى ریشه اى عمیق در تاریخ تفسیر و قرآن پژوهى داشته و از دیرباز خاطر اندیشمندان را به خود مشغول داشته است، چه بسا نخستین نمودهاى آن را در گفته هاى تفسیرى پیامبراکرم(ص) وخاندان گرامى او بتوان دید و دور نمى نماید که برهمین اساس، دیگر مفسران نیز بدون تشویش ذهن و دغدغه خاطر در قرون اول و دوم این مهم را پى گرفته و درپایان سده چهارم هجرى این رشته از تفسیر، مدرسه اى خاص را به خود اختصاص داده و قانونمندیهاى ویژه خود را به صورتى تدوین شده عرضه داشت واین همه افزون بر موارد بسیارى است که در تفاسیر ترتیبى و یا به گونه اى مستقل و درقالب بحث و بررسى موضوعى قرآنى نگاشته شده است. 
در حقیقت، نگرش موضوعى، نگرشى روشمند و هدفمنـد در شرح معــانى آیـــات و 
پیرایش برداشتهاى تفسیرى از گفته هاى ناسفته اى است که با شبکه ساختهاى زبانى و معنایى آیات قرآن، همگونى نشان نمى دهد. این نگرش، اندیشوران بسیارى را به خود جذب کرده و به تهیه و تنظیم اصول و روشهاى آن وا داشته است. 
شاید براى نخستین بار، عمرو بن بحر جاحظ (م: 255) عناوینى چون (عذاب در قرآن) و (ملائکه در قرآن) را به بحث و تفسیر گرفت که خود گامى در راستاى تکامل تفسیر موضوعى به شمار مى آید.1 
کشف و توسعه اندیشه تناسب آیات ـ که شامل پیوند مفهومى آیات نیز مى باشد ـ ونیز دیدگاه وحدت موضوعى سوره هاى قرآن، نمودهاى دیگرى از سیر تکامل دانش تفسیر موضوعى مى باشد که (جلال الدین سیوطى) پیشینه علمى آنها را به پیش از قرن نهم مرتبط مى داند.2 
بدین جهت، قرن چهاردهم هجرى را مى بایست دوره بالندگى و فراگیرى این شیوه تفسیرى دانست و نه عصر پیدایش تفسیر موضوعى.

گونه هاى تفسیر موضوعى آیات در المیزان 
پبدایش گرایشها و روشهاى گوناگون در حوزه مطالعات وکاوشهاى موضوعى قرآن، سبب گردیده است تا گونه هایى از تفسیر موضوعى شکل یابد، ازآن جمله مى توان روشهاى زیر را برشمرد: 
ییک. تفسیرهاى موضوعى ـ مقایسه اى. 
دو. استقراء وجمع آورى آیات ذیل عنوان مورد بحث. 
سه. تفسیر تربیتى ـ موضوعى . 
هر یک از این روشها بر اساس جستار درونى در قرآن ویا نتیجه گیرى از ضمایم معارف قرآنى با تجارب بشرى شکل گرفته است. 
این موضوع که علامه طباطبایى در تفسیر گرانسنگ المیزان ـ که به ظاهر تفسیرى ترتیبى، موضوعى و درحقیقت دائرة المعارفى از موضوعات قرآنى است که به گونه اى نظام واره و قانونمند گرد آمده است ـ با چه گرایش و روشى به تفسیر موضوعى آیات پرداخته است، پاسخ بایسته اى را نیازمند است که مجال فراخ ترى را مى طلبد. دراین جا، تنها به ارائه فهرستى از چگونگى بهره ورى علامه ازاین شیوه درالمیزان بسنده مى کنیم:

الف) تفسیر موضوعى در بستر مطالعه ترتیبى آیات 
علامه آن هنگام که به تفسیر قرآن مى پردازد، نخست به مطالعه وبررسى موضوعى آیات رو مى آورد و با توجه به تعیین موضوعاتى که برخى شمار آن را در المیزان تا هفت موضوع عمده دانسته اند،3 به تفسیر ترتیبى قرآن مى پردازد. این نکته آن هنگام که با پردازشهاى موضوعى موجود در گستره المیزان مورد توجه قرار گیرد، عنایت و توجه ویژه ایشان را به تفسیر ترتیبى ـ موضوعى به اثبات مى رساند، که امروزه به عنوان بایسته ترین روش درحوزه تفسیر موضوعى مطرح است، ازآن رو که کاستیهاى تفسیرموضوعى دراین شیوه راه ندارد.4

ب) ارائه نتایج سنجش دیدگاه قرآن با تجارب انسانى 
ذکر عنوانهایى چون: (بحث فلسفى)، (بحث علمى)، (بحث تاریخى) و … در المیزان، نمایان گر اهتمام ویژه علامه به ارائه تجارب و یافته هاى بشرى درحوزه موضوعات قرآنى است. 
ویژگى یادشده، الهام بخش این مطلب نیز هست که برون نگرى وتوجه به نقاط عطف و اوج و فرودهاى اندیشه بشرى در ابعاد مختلف عقیدتى، فکرى، اجتماعى و… درمطالعه موضوعى قرآن و دستیابى به نتایج وحیانى آن نقش داشته و به دیگر تعبیر، از عناصر اصلى وسازنده موضوعات سامان یافته قرآنى در المیزان است.